ARAŞTIRMANIN RAPORLAŞTIRILMASI ve SUNULMASI

1.Giriş

Bilimsel gelişmeler ve keşiflerin, herkese duyurulması ve bilginin yayılması bir gerekliliktir. Hiç kimse evde otururken canı sıkılıp, ben biraz şu konuyu araştırayım da can sıkıntım gitsin veya oturup arkadaşları ile tartışmak için bilimsel araştırma yapmaz. Bilimin amacı, toplumsal fayda sağlayacak bilginin keşfedilmesi ve bunun insanlığın faydasına sunulmasıdır. Bu nedenle, bir bilim insanının yaptığı araştırma ve buna ilişkin sonuçların sadece yakın çevresince bilinmesinin pek bir anlamı olmaz. Söz uçar, yazı kalır. Ayrıca bilim insanlarının, bilim dünyasının ve onun dikkate değer bir paydaşı olduklarını ifade etmelerinin en iyi yolu, bilimsel araştırmalarının yazılı hale getirilerek raporlaştırılması sonrası herkesle paylaşılması ile gerçekleşir. Bilimsel araştırmayı gerçekleştiren araştırmacıların en önemli sorumluluklarından biri, araştırma sonunda elde edilen bilginin toplumla, bilim dünyası ile ve tüm paydaşlar ile paylaşılmasıdır. Yapılacak bu paylaşım, araştırmanın bir raporu olması ve bir yayına dönüşme ile gerçekleşir. Bilimsel araştırmaya gerçekleştirmek kadar onu tamamıyla rapor etmek yani yazmakta bir o kadar önemlidir. Dolayısıyla tam manası ile bir bilimsel araştırmadan bahsetmek için o bilimsel çalışmanın sonuçlarının başkalarıyla paylaşılacak bir raporu olmalıdır. Araştırmaya ilişkin raporun sunulması çalışmayı yapanlar açısından en heyecan verici aşamadır çünkü araştırma sorununun ve bu soruya ilişkin bulunan cevapların, ortaya çıkan bilginin ve konu hakkındaki düşüncelerinin tam bir ifadesi işte bu rapordur. Araştırma raporu, bilimsel araştırma süreci sonunda elde edilen ve ortaya konulan nihai üründür. Bir araştırmanın nihai ürünü olarak araştırma raporu, bilimsel iletişim ve paylaşım amacına hizmet eden bir araç olarak ifade edilebilir. Bu nedenle; bir araştırma raporu detaycı bir bakış açısıyla yazılmalı ve belirgin başlık ve alt başlıklara sahip olmalıdır. Bir bilimsel araştırma sürecinde en önemli faktör zaman planlamasıdır. Bunun için bir zaman çizelgesi oluşturulup her aşama için planlama yapılmalıdır. Sürecin planlanmasında araştırmanın amacı ve hedefi, kapsamı ve sınırları göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca, araştırma raporu hazırlanırken dikkatli olunması ve gözetilmesi gereken bazı ilkeler vardır. Bunlar:

Araştırma raporunun, amaca uygun ve anlaşılır olması gerekir.
Araştırma raporunun, dil ve anlatım bakımından hatasız olması gerekir.
Araştırma raporunun, kesin, açık ve etkili bir üsluba sahip olması beklenir.
Araştırma raporunun, bilimsel yaklaşımla uyumlu olacak biçimde şekil bakımından ve mantıksal açıdan iyi organize edilmiş olması önemlidir.
Araştırma raporunun, bilimsel araştırma kurallarını uygun olması bir zorunluluktur.

Bu nedenle; bir araştırma raporunun hazırlanmasından sunulmasına kadar ki tüm süreç, bilimsel araştırma ilke ve kurallarını dikkate alarak hassasiyetle yürütülmelidir. Son olarak, unutulmamalıdır ki, iyi bir bilimsel araştırma, güçlü bir bilimsel düşünce ve muhakemenin ürünüdür ve araştırmacı bu ürününü en iyi şekilde paylaşmalıdır.

Araştırma Raporunun Yazılması

Bir bilimsel araştırma süreci, gerçekleşen araştırmaya ilişkin bir raporun hazırlanması ve yayınlanması ile nihayete erer. Bu nedenle bilimsel araştırmalarda rapor yazılması hayati önemdedir. Araştırma raporu, araştırmacının tüm çabaları sonucu ortaya koyduğu bilginin anlaşılır, objektif ve iyi bir organizasyon içinde sunulmasını gerektirdiği için dikkatle hazırlanmalıdır. Bilimsel araştırmanın raporu, o araştırmanın iletişim aracıdır, sözcüsüdür ve vitrinidir. Yani sanki bir duvar örerken tuğlaların üst üste koyulması gibi bir anlayışla araştırma raporu yazılmalıdır. Bu nedenle, araştırma raporu yazılırken; akıcı bir dil ve üslup kullanılarak yazılmalı, uzun ve devrik cümle kurmaktan kaçınılmalıdır. Bilimsel araştırma raporu, o araştırmanın tüm süreçlerini içermeli ve açıklamalıdır. Araştırma sonuçları açık, sorgulanabilir ve doğrulanabilir bir biçimde; uydurma, manipüle etme ve elde edilen sonuçlarda oynama yapılmadan rapor edilmelidir. Bilimsel araştırmanın gerçekleştirilmesinde katkısı olan tüm araştırmacıların isimleri raporda yer almalıdır. Ayrıca araştırmaya doğrudan katkı sağlamayan ve sorumlu olmayan ancak destek veren kişilerin isimleri ve maddi destekte bulunan kurum ve kişilerin isimleri eksiksiz olarak raporda belirtilmelidir. İyi bir araştırma raporunun yazılması ve sunulabilmesi için araştırmacı ya da araştırmacıların, gerçekleşen çalışma sonucunda elde ettikleri tüm bilgiler ve bu bilgilerin ne anlama geldiği hakkında tam bir bilgi ve hakimiyete sahip olmaları gerekir. Bir araştırma raporunun içermesi gereken beş ana konu başlığı vardır. Bunlar:

Araştırma sorusunun ne olduğu ve bu sorunun neden araştırılması gereken bir durum olduğu konusunda net bir cevap vermelidir.
Araştırmanın özgünlüğü ve yaygın etkisinin neler olduğu açıkça ortaya konulmalıdır.
Araştırma sorusuna ilişkin cevapların bulunması için yapılacak veri toplama sürecine ilişkin tam bir yanıt vermelidir.
Araştırma yöntemi teorik olarak anlatılmalı ve kullanılan yöntem sonucu elde edilen bulgular objektif ve eksiksiz olarak verilmelidir.
Araştırma sonunda elde edilen bulgular, bu çalışmanın tüm paydaşları için açık ve net bir biçimde yorumlanarak açıklanmalı ve sorununun çözümüne nasıl katkı sağladığı gösterilmelidir.

Bilimsel araştırmaların temel amacı araştırma sorusunun cevaplanması ve süreç sonunda elde edilen bilginin tüm paydaşlarla paylaşılmasıdır. Bir araştırma raporunun içeriği iyi bir şekilde organize edilmeli ve tüm yönleriyle araştırmanın amaç, hedef ve bulgularını bilimsel bir anlatımla ortaya koymalıdır. Bu minvalde, bir araştırma raporunda şu bölümlere yer verilmelidir:

Başlık
Etik İlke Beyanı
İçindekiler
Tablo ve Şekil Listesi
Kısaltmalar
Özet
Giriş
Literatür taraması
Araştırma yöntemi
Analiz bulguları
Tartışma ve Sonuçlar
Kaynaklar

Araştırma raporunun başında ön sayfalar bulunur. Bu ön sayfalar, araştırma raporunun giriş bölümünden önce gelen sayfalardır. Burada çalışmanın başlık sayfası, etik ilke beyanı, içindekiler, şekil ve tablo listesi, kısaltmalar, önsöz ve özet bulunur. Başlık sayfasında; araştırmanın başlığı, araştırmanın yapıldığı kurumun adı, araştırmacının ve varsa danışmanının ve diğer araştırmacıların adı ve araştırmanın sunulduğu şehir, ülke ve tarih olarak ay ve yıl bilgisi yer alır. Araştırmanın başlığı, çalışmanın konusu ve amacı hakkında ilk intibanın edinildiği unsur olduğundan amaç odaklı, araştırma sorusunu açıklayıcı, kısa ve öz olmalıdır. Çünkü araştırma raporunu incelemek isteyenlerin ilk bakacağı ve çalışma hakkında fikir oluşturmaya çalışacağı ve incelemeye değer olup olmadığı konusundaki ilk izlenimi edineceği yer araştırmanın başlığıdır. Bu nedenle araştırmanın başlığı seçilirken; basit, kısa, akılda kalıcı, merak ve ilgi uyandırıcı olmasına dikkat edilmelidir. Etik ilke beyanı, yapılan araştırmanın tüm aşamalarında bilimsel araştırma etik ilke ve kurullarına uygun davranıldığını, çalışmanın araştırmacının özgün bir eseri olduğunu beyan ve taahhüt eden sorumluluk taahhütnamedir. Ayrıca bu beyan ile araştırmacı, araştırmada ortaya çıkabilecek herhangi bir etik ihlal ve problemin sorumluluklarını peşinen kabul ettiğini ilan eder. İçindekiler kısmı; araştırmanın sistematiğini ortaya koyan, bölüm başlıkları, ana başlıklar ve alt başlıkları sayfa numaraları ile gösteren bir tablodur. Bu kısım, araştırmanın önemli bir sunum penceresidir ve araştırmayla ilgilenenlere yardımcı olacaktır. Bundan dolayı; bu tablonun özenli bir biçimde düzenlenmesi, bilgilendirici ve okuyucuya yarar sağlayacak biçimde olması önemlidir. Tablo, şekil ve kısaltmalar da tıpkı içindekiler gibi; araştırmayla ilgilenen paydaşlara ve okuyuculara kolaylık sağlayacak olan bilgilerdir. Önsöz; araştırmanın yapılma motivasyonunu ve sürece ilişkin kişisel düşünceleri, paydaşların ve okuyucuların çalışmada neler bulabileceğini; bununla birlikte bu süreçte araştırmacının kendisine yardımcı olan ve destek verenlere teşekkürlerini ifade etiği bir kısımdır. Özet; araştırmanın amacını, araştırma sorusunun ne olduğunu, bu sorunun neden önemli ve çalışmaya değer olduğunu, veri setini ve veri toplama sürecini, araştırmada kullanılan yöntemi ve elde edilen sonuçların değerlendirme ve tartışılmasına ilişkin bilgilerin bulunduğu kompakt bir metindir. Genellikle bilimsel araştırmalarda istenilen özetlerde bir kelime sınırı bulunur ve bu nedenle özet başlığı, araştırmanın tümünü en kısa yoldan, kapsayıcı bir biçimde ifade etmeli ve uzun olmamalıdır. Özet, araştırmanın tamamını yansıtacak olduğundan, araştırma tamamlandıktan sonra en sonda yazılmalıdır. Bilimsel araştırma raporunun ön sayfaları, daha çok şekil açısından belirli formata bağlı kalınan bilgilendirme sayfalarıdır.

Araştırmanın İlk Bölümü: Giriş
Literatür Taraması

Bilimsel araştırmalarda sorgulanacak ve araştırılacak, araştırma sorusunun ortaya çıkmasındaki en önemli itici faktör literatür taraması ya da okuması sürecidir. Bir araştırma fikrinin ortaya çıkması, o konu için daha önceden yapılmış çalışmaların incelenmesi ile olmuştur. Bilimsel araştırma süreçlerinde literatür taraması gelişi güzel gerçekleşen bir durum değildir. Aynı şekilde literatür taramasının raporlanması ya da yazılması rastgele gerçekleşirse araştırmanın karmaşık hale gelmesine neden olur ve raporun anlaşılabilirliği olumsuz yönde etkiler. Bu nedenle, literatür tarama süreci ve literatür taramasının yazımı iki ayrı önemli süreç olarak dikkatle ele alınmalıdır.

4.1. Literatür Tarama Süreci

Literatür taraması sırasında okunulan bilimsel araştırmalarda da gözlemleneceği üzere, araştırmalarda ilgili konu üzerine daha önce yapılmış teorik ve ampirik çalışmaları özetleyen ve onlara atıf yapan bir bölüm görülecektir. Bu kısım araştırmalarda literatür taraması olarak adlandırılan kısımdır. Literatür taraması bölümü; mevcut araştırmanın konusu üzerine yapılan daha önceki araştırmalarla bağlantısını ya da ilgi ve ilişkisini ortaya koyan kısımdır. Literatür taraması; yayınlanmış makaleleri ve araştırmaları incelemeyi, bunları okumayı, analiz etmeyi ve değerlendirmeyi içerir. Literatür taraması; eleştirel düşünmeyi, birbirleri ile alakalı araştırmaları gruplandırmayı ve bunları diğer araştırma gruplarıyla ilişkilendirmeyi de içerir. Literatür taraması yapmanın önemli nedenlerinden biri keşif ve öğrenmedir. Kitap ve araştırma makalelerinin okunması ve incelemesiyle bu süreçte edinilen bilgi, araştırmacıların kafalarında yeni araştırma soruları oluşturacaktır. Bu süreç araştırmacının, beyin fırtınası yapmasını kolaylaştırarak, araştırma fikrinin netleşmesine yardımcı olacaktır.

Bilimsel araştırma süreçlerinin olmazsa olmazı olan, literatür taraması sürecinde teknolojik gelişmelerin de olumlu katkısı ile artık sınırsız sayıda kaynağa ulaşılabilmektedir. İyi bir literatür taramasının yapılması noktasında iki hususa dikkat edilmelidir:

Araştırma konunuz ve sorunuz hakkında net bir fikre ihtiyacınız olduğu,
Araştırmanıza dahil edeceğiniz bir kaynağın araştırma sorunuz için alakalı ve yararlı olup olmadığının tespiti.

Literatür taraması süreci ile sağlanan faydalar sistematik bir biçimde ortaya çıkar ve her bir aşamada ortaya çıkan fayda bir önceki aşamada ortaya çıkan faydadan beslenir. Bu aşamalar; literatür taramasının ilk basamağı olan araştırma konusun hem teorik hem de ampirik açıdan kapsamlı bir şekilde incelenmesi ile başlar, bu inceleme ile birlikte araştırma sorusunun somutlaşması ile devam eder ve elde edilecek sonuçlara ilişkin bir öngörü yelpazesinin oluşması ile tamamlanır. Literatür taraması aracılığıyla, araştırma yapılacak konuya ilişkin başlıca teoriler ve araştırma yöntemlerine ilişkin detaylı bilgiler edinilir. Araştırmak istenilen konu hakkında, araştırmacının fikirlerinin olduğu ancak bu fikirlerin henüz net bir şekilde kafasında oturmadığı bir durumda, yapılacak literatür taraması konuya ilişkin net fikirlerin araştırmacının kafasında açık hale gelerek oturmasına ve araştırma sorusunu spesifik ve hedef odaklı hale getirmesine yardım eder. Bilimsel araştırma süreçlerinde literatür taraması araştırma konunuzu ve sorularınızı geliştirmek için önemli bir rol oynar. Elde edilen bilgiler, araştırmanın hipotezinin net bir biçimde ortaya konulmasına yardım eder. Bu aşamadan sonra, araştırmacı sorguladığı konuya ilişkin ortaya çıkacak sonuçlar hakkında öngörüde bulanabilir.

Literatür taraması ile araştırmanın yöntemi ve analizinin tasarlanması da kolay hale gelecektir. Yani yöntemin belirlenmesi ve kullanılacak değişkenlerin belirlenmesi sürecindeki deneme yanılma ile yaşanacak zaman kaybının önüne geçilecektir. Literatürde daha önce yapılan araştırmalar incelenirken, belirli değişkenler arasındaki ilişkilerin ampirik olarak çeşitli nedenlerden ortaya konulamadığı veya istatistiki açıdan anlamlı ilişki olmadığı ya da zayıf olduğu gözlemlenebilir. Bununla birlikte, her yöntemin her araştırmada kullanılmasının uygun olmadığı ve hangi araştırmada hangi yöntemin daha etkin çalışabileceği literatür taraması ile tespit edilebilir. Sonuç olarak literatür taraması, araştırmanın tasarımının daha etkin bir biçimde yapılmasına ve zaman kaybının önüne geçilmesine yardım edecektir.

4.2. Literatür Taramasının Yazımı

Literatür taraması, araştırmanın adeta vitrini olacak nihai raporun önemli bir bölümü olacaktır. Araştırma yapmak istenilen konu belirledikten sonra, konuya ilişkin yapılmış teorik ve ampirik literatüre derlenecek, bu derlenilen literatürdeki çalışmalar okunacak, analiz edilecek, sentezlenecek ve özetlenerek rapor edilecektir. Literatür taraması rapor edilirken; bu araştırmadan faydalanacaklara konuyla ilgili yapılmış çalışmalara ilişkin sistematik bir genel bakış açısı ve bu araştırma konusunun bilim dünyasındaki durumu hakkındaki objektif değerlendirmeler sunulur.

Literatür taraması, kendini tekrar eden ve eleştirel düşünmeye sevk eden bir süreç olduğundan, bu süreçte araştırma sorusu daha spesifik ve net hale gelecek, bunun sonucunda araştırmayla ilgili olmayan kaynaklar elenecek ve alakalı ve yararlı olanlar kullanılacak ve rapor edilecektir. Bu noktada, literatür taramasının raporlanmasının en meşakkatli aşaması karşımıza çıkmaktadır: literatür incelemesi sonucu oluşturulacak rapora hangi çalışmaların dahil edilip, hangilerinin hariç tutulacağına ilişkin karar verilmesi süreci.

Literatür taraması raporlaştırılırken, öncelikle amaca yönelik olmasına ve uzunluğuna karar verilmelidir. Amaca yönelik olması, rapor edilen literatürün araştırma sorunuzla ilgili literatüre yer verilmesi demektir. Rapor edilecek literatür taraması, araştırmacının konuya ilişkin hakimiyetini ortaya koyacak nitelikte olmalıdır. Literatür taraması, araştırma konusu ile ilgili önemli ve temel kabul edilen ve güncel çalışmaları içermelidir. Literatür taraması rapor edilirken, resmiyete yakın bir dilde birinci tekil şahıs kullanımından kaçınılarak yazılmalıdır. Literatür rapor edilirken mevcut çalışmaların bir özetinden ziyade eleştirel ve sistematik bir değerlendirme olmalıdır. Bu husus aslında, önceki çalışmaların mantıksal ve sistematik bir gruplandırma yapılarak teorik ve metodolojik açıdan değerlendirilmesidir. Yapılacak gruplandırma, çalışmaların hangilerinin güçlü yönleri olduğunu hangilerinin zayıf yönlerinin olduğunun toplulaştırarak tartışılmasına yardımcı olacak ve araştırma konusuna ilişkin çelişkili ve tartışmalı hususların yani boşlukların net bir biçimde ortaya konulması sağlayacaktır. Bu da yapılacak araştırmanın neden gerekli olduğunu ve konu ile bağlantıyı ifade etmek yani yeni yapılacak araştırmanın özgünlüğünü gösterecektir. Literatür tarama raporu ya da yazımı, araştırmacının kendi yapacağı çalışmasının cevaplamaya çalışacağı belirli araştırma soruları veya hipotezleri hakkında bir fikir ortaya koyacak paragrafla sona erecektir. Bu paragrafta örneğin; literatür taraması ışığında, insanları tasarruf etmeye teşvik eden nedenlerin neler olduğu sorusunu sorabilirsiniz. Hipotezler ise araştırma sorularından ziyade daha belirgin tahmin ve varsayımlara dayalı net ifadeler içermelidir. Örneğin; sağlık turizmi için yapılacak yatırımlar ülkeye gelecek turist sayısını olumlu etkilemesi beklenmektedir. Son olarak unutulmaması gereken nokta; literatür taramanızı rapor ederken ya da yazarken atıf yapmayı yani hangi kaynaklardan faydalandığınızı belirtmelisiniz. Bu etik davranışın bir gereği ve bir zorunluluktur.

Araştırmanın Yöntemi

Literatür taramasıyla, araştırma konusu ile ilgili daha önce yapılan çalışmaların güçlü yönleri ve zayıf yönleri tespit edildikten ve gösterildikten sonra, araştırma konusuna ilişkin çelişkili ve tartışmalı hususlar yani boşluklar net bir biçimde ortaya konulmuş olacaktır. Bu aşamadan sonra yapılması gereken, araştırma sorusuna cevap bulabilmek için kullanılacak yöntemin teorik olarak açıklanmasıdır.

Yöntem, net bir biçimde ortaya konulmuş bir sorunun çözülmesi için izlenecek sistematik, tutarlı ve denetlenebilir tüm akılcı yol ve prosedürlerdir. Araştırmanın, diğer paydaşlar tarafından değerlendirilmesinde seçtiğiniz yöntem sorgulanacaktır. Araştırma için seçilen yöntem güvenilir ve geçerli bir yöntem olmalıdır. Dolayısıyla geçerli ve güvenilir yani araştırma için en doğru yöntemin seçilmesi önemlidir. Araştırmanın yöntemi seçilirken, araştırma sonucunda ulaşılacak amaç ve hedeflere varılmasını sağlayacak en uygun olan yöntem belirlenmelidir. Doğru yöntemin belirlenmesi hem araştırma ile hedeflenen hem de güvenilir sonuçlara ulaşılmasını sağlayacaktır. Seçilen yöntem, araştırma ile uyumlu olmadığında anlamlı sonuçlara ulaşılması da zor olacak ve olası bir anlamlı sonuç ise yanlış yöntem seçiminden dolayı geçerli ve güvenilir olarak kabul edilmeyecektir.

Yöntem bölümünde, kullanılacak yaklaşım net bir biçimde rapor edilmelidir. Araştırmanın sorununun çözümü için kullanılabilecek yöntemleri üç ana başlık halinde ele alabiliriz: nitel yöntem, nicel yöntem ve karma araştırma yöntemi. Öncelikle araştırmada bu üç ana yaklaşımdan hangisinin kullanılacağı ve neden ondan yararlanılacağı tartışılarak ortaya konulmalıdır. Nitel yöntem, parçalardan bütüne doğru bir yaklaşım olan tümevarımsal felsefeyi benimsemiştir. Nitel yöntem, derinlemesine bir incelemeyi ve araştırmayı esas alır. Nitel yöntemde kullanılan veriler; sayısal olmayan anket, görüşme, gözlem gibi yöntemlerle toplanır. Nicel yöntem ise, bütünden parçaya doğru bir yaklaşım olan tümdengelimci bir felsefeyi benimsemiştir. Nicel yöntem, detaylı ve kapsamlı bir literatür taraması yapılmasını zorunlu kılar. Nicel yöntemde kullanılan veriler, sayısal verilerdir. Nicel yöntem, nitel yönteme göre daha objektif bir yöntemdir. Karma araştırma yöntemi, nitel ve nicel yöntemlerinin birbirini tamamlayacak biçimde birlikte kullanılmasına dayanır. Yöntemin belirlenmesinden sonra araştırmada kullanılacak modelin veya araştırma tasarımının avantaj ve dezavantajları, modelin nasıl çalıştığı yani bir nevi algoritması ve sınırlılıkları açık bir biçimde anlatılmalıdır. Çünkü araştırma modeli, araştırma sorusuna cevap bulmak ve ortaya konulan hipotezleri test etmek için kullanılacak en önemli araçtır. Araştırmada yararlanılan modelin algoritmasının bu bölümde detaylıca açıklanması, başka araştırmalarda bu modelden yararlanmak isteyen araştırmacılara yol gösterici olması bakımından mühimdir.

Analiz Bulguları

Yöntem tartışmalarında, araştırmanın gerçekleştirilmesi için kullanılacak prosedür detaylı bir biçimde anlatıldıktan sonra analiz yapılır. Analizin gerçekleştirilebilmesi için veri setine ihtiyaç vardır. Verilerin nasıl toplandığı, hangi araçların kullanıldığı, kullanılan veri toplama aracının, araştırmanın sorusunu cevaplayacak sonuçları elde etmeye yarayıp yaramayacağı ve verilerin güvenilirliğine ilişkin hususlar açıklanmalıdır. Verilerin özellikleri yani avantaj ve dezavantajları tartışıldıktan sonra analiz sonuçları rapor edilmelidir. Araştırma sorusunun cevabının somut kanıtı olacak analiz sonuçları objektif ve bilimsel gerçeklikten ayrılmadan detaylı bir biçimde değerlendirilmeli ve tartışılmalıdır. Bu değerlendirme ve tartışma yapılırken; yöntemden, veri setinin özelliklerine kadar birçok husus göz ardı edilmeden araştırma sorusunun cevaplanmasına yönelik yorum ve açıklamalar yapılmalıdır. Ayrıca bu değerlendirme ve tartışma, hipotezlerden hangilerinin doğrulandığını veya reddedildiğini ortaya koymalıdır. Analiz sonucunda elde edilen bulgular ve bu bulguların yorumlanmasında bir bütünlük olmalıdır. Analiz bulguları ve bulguların yorumlanması; yağ ve su karıştırıldığında birbirlerine nüfuz etmemeleri gibi değil tıpkı su ve şekerin karıştırılarak homojen bir forma gelmeleri gibi sunulmalıdır. Analiz sonuçlarının etkili ve anlaşılır bir biçimde sunulması için gerektiğinde görsellerden, tablo, grafik ve şekillerden yararlanılmalıdır. Bu süreçte karşılaşılan zorluklar ve kısıtlar varsa bunlar da bu başlıkta belirtilmelidir.

Tartışma ve Sonuçlar

Giriş bölümü ve sonuç bölümü arasında mantıksal bir yakınlık vardır. Giriş bölümünde araştırma sorusu, konusu ve amaçları hakkında temel varsayımlar ve genel bilgiler sunulmaktadır. Giriş bölümü aslında neyin araştırılacağını genel hatları ile ortaya koyan ve sınırlılıklar çerçevesinde neler yapılacağının açıklandığı kısımdır. Sonuç bölümü ise araştırmanın nihayete ermesi ile birlikte, belirlenen yöntem çerçevesinde yapılan analizler sonucunda ulaşılan bulguların ilgili literatür ile birlikte değerlendirildiği, tartışıldığı ve önerilerde bulunulduğu bölümdür. Bir başka deyişle, araştırmanın literatürdeki yerini somutlaştırmak için yapılan açıklamaların olduğu bölümdür. Giriş bölümü araştırmada neler yapılacağını ortaya koyarken, sonuç bölümü nelerin yapıldığı ve hangi sonuçlara ulaşıldığına ilişkindir. Giriş bölümünde ortaya koyulan araştırma sorusunun, somut ve kanıtlı cevabı sonuç bölümünde net bir biçimde ifade edilir. Bu nedenle giriş ve sonuç bölümü arasında bir uyum olması gerektiği raporlama yapılırken unutulmamalıdır.

Tartışma ve sonuç bölümü; öncelikle çalışmanın amacını belirten net bir hatırlatmanın yapılması ile başlamalıdır. Örneğin; “bu çalışmanın amacı, … idi” gibi. Ardından sonuç bölümü; araştırma için kullanılan yöntem sonucu elde edilen bulguları ve ulaşılan çıkarımları tekrara düşemeyecek şekilde, en kısa yoldan, net bir biçimde ifade etmeli, literatür çerçevesinde araştırmayı destekleyen ve desteklemeyen çalışmaları bulgulara dayalı olarak tartışarak ele almalı, araştırmanın teorik ve ampirik literatüre katkısının ve yaygın etkisinin neler olduğu vurgulanmalı, araştırmanın literatürde edineceği yer somutlaştırılmalı ve gelecekte yapılacak çalışmalara tavsiyelerle bitirilmelidir.

Sonuç bölümünde, araştırma için kullanılan yöntem sonucu elde edilen bulguların net bir biçimde ifade edilmesinden kasıt bulguların bir hatırlatıcı görevi görecek şekilde özet formunda ifade edilmesidir. Buradan sonra, araştırma sonucu ulaşılan bulgular literatürdeki önemli ve kilometre taşı sayılabilecek çalışmalarla kıyaslama yapılarak ve net cümlelerle kesin ifadeler kullanılarak yazılmalıdır. Çünkü araştırma süreci hem teorik hem de ampirik olarak tamamlanmıştır ve yapılan açıklamalar artık ayakları yere basan bir araştırma sürecine dayanmaktadır. Araştırma süreci sonunda, araştırma sorusuna yönelik ortaya koyduğunuz hipotezlerin biri kanıtlanmış ve buna karşıt olanlar ise çürütülmüş olacaktır. Sorumlu bir araştırmacı; dürüstlük ve güvenilirlik ilkeleri doğrultusunda, araştırma süreci sonucunda ulaşılan somut bulgular temelinde yapılan bu araştırmanın teorik ve ampirik literatüre katkısının neler olduğunu açık bir biçimde tartışmalıdır. Araştırma sürecinin tamamlanması ile bu konu hakkında hem teorik hem de ampirik olarak kapsamlı bir rapor ortaya çıkmış olacaktır. Araştırma sonucunda ulaşılan bulgular neticesinde yapılan değerlendirme ve tartışmalarda, gelecekte yapılacak çalışmalara ilişkin öngörü ve tavsiyelerde bulunmak artık çok kolay olacak ve araştırma sorumluluğu gereği paydaşlarla bu öneriler paylaşılmalıdır. Bu noktada; yapılacak öneriler, sadece gelecekte yapılacak çalışmalara öncülük etmekle sınırlı olmamalı bununla birlikte yapılan araştırma sonucu ulaşılan bulgular, politika önerisi olarak da ilgililere hitap etmelidir. Bu sayılan hususlar kompakt bir biçimde sunulabileceği gibi her biri ayrı ve uzun paragraflar halinde de ele alınabilir.

Kaynaklar: Araştırmada Yararlanılan Referans Kaynakların Gösterimi

Her bilimsel araştırmanın sonunda, bir kaynakça ya da referans kaynak listesi bulunmalıdır. Kaynakça, araştırma sürecinde faydalanılan tüm eserlerin sistematik bir düzen içinde sunulduğu kısımdır. Kaynakçanın uzunluğu, araştırmanın kapsamına bağlı olarak değişebilir ancak yeterli uzunlukta olması ise bilimsel çevrelerce beklenir. Bazı araştırmacıların edindikleri araştırma alışkanlıklarında, ilk olarak çalışmanın kaynakçasına bakmak vardır. Kaynakçanın kapsamlı olması, araştırmanın niteliğinin kesin olmayan bir göstergesi olarak subjektif bir izlenim ve algı yaratacaktır. Ayrıca nitelik açısından bazı araştırmacılar kaynakçanın kapsamı, içerik türlerini de değerlendirebilmektedir. Yani kaynakçanın, içeriğinde yararlanılan makale ve kitap sayısı ve bunların birbirine oranı araştırmanın niteliğine ilişkin subjektif bir çıkarımda bulunulmasında kullanılabilmektedir. Nitekim bazı araştırmalarda, kaynakçada kitap ve makalelerin ayrı birer grup halinde sunulduğu görülebilmektedir. Kaynakçanın güncel çalışmaları içermesi de yine bilimsel çevrelerce dikkat edilecek hususlardan biridir. Kaynakçada bulunan, araştırma yapılırken yararlanılan referansların yayınlandığı, dergi ve yayın evlerinin prestijli ve bilimsel çevrelerce yeterlikleri konusunda tartışma olmayan, uluslararası tanınan yayıncılar olup olmadığı da araştırmanın niteliğine ilişkin ön değerlendirme kriterlerinden biri olarak bazı çevrelerce ele alınabilmektedir. Araştırmanın gerçekleştirilmesinde yararlanılan ve kaynakçada gösterilen referansların yazarlarının alanında tanınmış araştırmacılar olup olmadığı da göz önüne alınacak önemli bir kriter olabilmektedir. Araştırmada yararlanılan ve atıf yapılan tüm kaynaklar künyeleri ile kaynakçada listelenir. Araştırma sürecinde ve raporunda, atıf yapılmayan araştırma ve çalışmalar kaynakçada gösterilmez. Kaynakça bölümü, bu çalışma ile ilgilenen diğer araştırmacı ve paydaşlara yardımcı olacak ve katkı sağlayacaktır. Bu nedenle, kaynakça da gösterilen eserlere diğer araştırmacılar tarafından kolayca ulaşılabilmesi için gerekli olan tüm bilgiye kaynak listelemesi yapılırken yer verilmelidir. Kaynakça yazılırken dikkat edilmesi gereken hususlar şu şekilde sıralanabilir:

1- Araştırmada yararlanılan ve atıf yapılan tüm eserler “Kaynaklar” balığı altında yeni bir sayfada sunulur.
2- Sayfanın başına genellikle kalın bir şekilde “Kaynaklar”, “Kaynakça” ya da “Referanslar” yazılır.
3- Araştırmada faydalanılan ya da atıf yapılan eserler; yazarların soy isimlerine göre alfabetik olarak sıralanır ya da araştırmanın içinde yer aldıkları sıraya göre numara verilerek kaynaklarda gösterilir.
4- Aynı kişi, kurum vb. ait birden fazla eserden faydalanılmışsa; yazarların soy isimlerine göre alfabetik olarak bir sıralama var ise en eski tarihliden en yeni tarihliye doğru; araştırmanın rapor içinde yer aldıkları sıraya göre numara verilmişse bu numaralandırmaya göre kaynaklarda gösterilir.
5- Güvenilirlik ve geçerlilikleri hususunda şüphe bulunulan eserlere atıf yapılmaz ve kaynaklar listesinde yer verilmez.

Kaynakça gösterim içi bazı farklı stil ve yöntemler bulunmaktadır. Bunlar: MLA (Modern Language Association), APA (American Psychological Association), Chicago (Turabian), Harvard, Vancouver, AMA (American Medical Association). Bunlar arasında birtakım farklılıklar vardır. MLA, genellikle dil ve edebiyat alanında araştırma yapanların yaygın olarak kullandıkları gösterim stilidir. APA ise, sosyal bilimlerde araştırmacıların yaygın olarak kullandıkları bir gösterim stilidir. APA’ya göre kaynakça gösteriminde, araştırmacıların soy isimlerine göre alfabetik bir biçimde sıralanması öngörülmüştür. Chicago (Turabian) ise, genellikle iş, tarih ve güzel sanatlar gibi alanlarda araştırmalar yapanalar tarafından benimsenen bir gösterim stilidir. Bu gösterim ve MLA stili arasında bir takım biçimsel farklılık olması ile beraber kaynakça gösteriminde APA ile benzer biçimde ilk araştırmacının soy ismine göre alfabetik sıralamayı benimserler. Ancak Chicago ve MLA’da kaynakçada araştırmacıların soy isimleri ve isim tam olarak ve ilk harfi büyük yazılır. Son olarak, atıfların kaynaklarla olan bağlantısı üzerinden kaynakçanın listelenmesinde, atıf yönetim programları olan EndNote, Mendeley, Zotero gibi yazılımlardan yararlanılarak hem zaman tasarrufu yapılır hem de gözden kaçırma gibi hatalar en aza indirilir.

Araştırmanın Sunulması

Bir bilimsel araştırma raporunun yazımı tamamlandıktan sonra, birkaç kez tekraren okunmalı ve gözden geçirilmelidir. Bu tekraren yapılan kontrol, raporun yazımındaki hataların fark edilmesi ve revize edilmesi için araştırmacıya fırsat tanıyacaktır. Bu aşamadan sonra, rapor edilen bilimsel araştırmada yer almayan bir başka kişiye araştırma raporunun okutulması, hata ve yanlışların olup olmadığının kontrolü noktasında çifte kontrolü sağlayacak, bununla birlikte raporun anlaşılabilirlik, geçerlilik ve güvenilirliğine ilişkin geri bildirim alınmasını sağlayacaktır. Araştırmanın gerçekleştirildiği kurumların, raporun sunulması için belirledikleri bir takım biçimsel standart kurallar vardır. Kurumlar tarafından belirlenen kurallar ve ilkeler, o kurumların hazırladığı bilimsel araştırma raporları yazım kılavuzunda bulunmaktadır. Bunlar; raporda kullanılması gereken ve önerilen yazı tipleri, kenar boşlukları, metin hizalaması, sayfa numaralandırması, tablo, şekil ve grafiklerin formatları gibi biçimsel kurallardır. Tüm bunlar tamamlandıktan sonraki aşama, bilimsel araştırma raporunun teslim edilmesi aşamasıdır. Ancak herhangi bir kuralın benimsenmediği bir durumda, araştırma raporunun uzunluğuna bağlı olarak, değişik sunum biçimleri benimsenebilir. Örneğin, basit bir standart telli dosya, sunum dosyası olabileceği gibi spiral ciltleme, karton kapak ciltleme gibi olabilir.

Kaynaklar

Akgül, A. Birinci, T. ve Sayın, İ. (ed.) (2023). Nitelikli bilimsel araştırma makalesi nasıl yazılır?, İstanbul: İÜC Yayınevi.

İstanbul Medeniyet Üniversitesi (tarihsiz). Araştırma Raporu Yazım Kuralları ve Örnek Araştırma Raporu. Erişim Adresi: https://bilgibelge.medeniyet.edu.tr/tr/ogrenci/arastirma-raporu, Erişim Tarihi: 20.09.2024.

Lindsay, D. (2020). Scientific writing= thinking in words. Csiro Publishing.

Mligo, E. S. (2016). Introduction to research methods and report writing: A practical guide for students and researchers in social sciences and the humanities. Wipf and Stock Publishers.

Okumuş, A. (Tarihsiz). Bilimsel Araştırma Teknikleri. İstanbul Ünı̇versı̇tesı̇ Açık Ve Uzaktan Eğı̇tı̇m Fakültesı̇, Ders Notu: İstanbul.

Wang, G. T. and Park, K. (2016). Student research and report writing: From topic selection to the complete paper. John Wiley & Sons.